Żuławy

Żuławy Wiślane zajmują zaledwie około 2 procent powierzchni Polski, jednak z racji swej wyjątkowości warte są szczególnej uwagi. Osobliwe jest tu wszystko: krajobraz, środowisko przyrodnicze, historia i dziedzictwo kulturowe.
Generalnie dzielą się one na trzy częci tj.: Żuławy Gdańskie zwane również Steblewskimi (na zachód od Wisły), Żuławy Wielkie (pomiędzy Wisłą a Nogatem, zwane też Malborskimi) oraz Żuławy Elbląskie (na wschód od Wisły, zwane też Małymi). Łącznie jest to obszar obejmujący około 1.700 km2, w tym w ponad jednej czwartej położony poniżej poziomu morza. Największe obszary depresyjne znajdują się w okolicach miejscowości Raczki Elbląskie i dochodzą do 1,8 m p.p.m. Dla porównania najwyższy punkt na Żuławach zlokalizowany został w miejscowości Grabiny Zameczek (14,6 m n.p.m.).

Żuławy Wiślane nigdy nie tworzyły spójnego organizmu administracyjnego. Nie doczekały się też formalnie uznanego herbu. Tradycyjnie jednak z herbem Żuław utożsamia się herb powiatu Żuławy Wielkie powołanego po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska w 1920 roku. Powiat Żuławy Wielkie zajmował powierzchnię blisko 740 km2 i liczył w 1924 roku ponad 54.000 mieszkańców. Siedzibą administracji powiatowej był Nowy Dwór Gdański, zwany dzisiaj stolicą Żuław.

wiatraki na Żuławach

Żuławy zawdzięczają swój rozwój osdnictwu holenderskiemu. Żuławy jako całość uważane są za najciekawszy region budownictwa drewnianego w Polsce. Powstawały tutaj napopularniejsze koźlaki oraz wiatraki holenderskie murowane jak i drewniane. Wykorzystywane były do mielenia ziarna ale również do odwadniania terenów depresyjnych.

Do dnia dzisiejszego zachowało się zaledwie kilka wiatraków.
Charkterystycznym wiatrakiem dla Żuław był wiatrak czerpakowy.Wiatraki odwadniające, które przez setki lat pracowały na Żuławach, należą już do przeszłości. Koźlak był najpopularniejszym i najprostszym typem żuławskiego wiatraka odwadniającego. Jego nieduży budynek roboczy, o bryle zbliżonej do sześcianu, był osadzony na drewnianej lub ceglanej podmurówce i obracany do wiatru. Wiatraki czerpakowe stawiano nad kanałami wyposażonymi w odpowiednie śluzy. Rynny sluz były nieco szersze od łopat koła. Tymi rynnami wirujące czerpaki przepychały wodę do sąsiadującego z wiatrakiem wyższego akwenu. W okresach susz koła wirowały w kierunku odwrotnym. Z odwadniających stawały się... nawadniające.

Ostatni wiatrak - czerpakowy - stoi we wsi Wieniec, na Wyspie Sobieszewskiej (2008-06-15).

Wyspa Sobieszewska (Sobieszewo) to dzisiaj nadmorska dzielnica Gdańska, oddalona od centrum miasta o 15 km. Jest jedną z 3 wysp polskiego pobrzeża Bałtyku i jedyną polską wyspą, która powstała w wyniku działalności człowieka. Ponadto od 1994 r. Wyspa Sobieszewska posiada status wyspy ekologicznej.

Wiatrak czerpakowy typu "Koźlak" w Wieńcu to jedyny zachowany egzemplarz na Żuławach Gdańskich (obecnie w rekonstrukcji). Historia wiatraka z Wieńca jest długa i zawiła.Trafił tam przykrym zrządzeniem losu, po pożarze w pierwszej poł. 1977 r., który zdarzył się w skansenie w Oliwie. Przykrość tym większa, że nie został odbudowany, a ustawiono go bez szacunku dla jego przeszłej pracy. Stał bowiem z dala od wody, tak jakby to był zwykły wiatrak przemiałowy. A przecież nigdy nie mielił on zboża! Zawsze, wyłącznie pompował wodę.

Według M. Korneckiego, który wspiera się raportem przedwojennego konserwatora zabytków B. Schmida, wiatrak ten stał pierwotnie we wsi Ostaszewo i w 1933 r. został przeniesiony do oliwskiego skansenu techniki, tworzonego w pocysterskim parku (...) Być może owo przeniesienie miało związek z zarządzeniem Senatu Wolnego Miasta, na mocy którego, w 1930 r., objęto ochroną najciekawsze wiatraki odwadniające. Już wówczas szacowano ich liczbę na zaledwie 11 sztuk. Choć istnieje przypuszczenie, że wiatrak, którego szczątki możemy teraz oglądać w Wieńcu, był już w 1933 r. rekonstrukcją a nie oryginałem, to i tak jest to jedyna tego typu istniejąca konstrukcja.