Wynalezienie wiatraków

Zachowana w pismach Herona z Aleksandrii (I wiek n.e.) wzmianka o wiatraku napędzającym organy wodne jest, być może, dodatkiem średniowiecznego kopisty, bowiem, jak się wydaje, wiatrak nie był znany w starożytności. Wedle niezbyt pewnego przekazu, Pers Abu Lulua miał zbudować młyn poruszany wiatrem za panowania kalifa Omara I.

Wiatrak karuzelowy o pionowej osi obrotu sfotografowany w Pakistanie.

Na pewno zaś wiatrak o pionowej osi obrotu był w użyciu w Seistanie (Iran) w pierwszej połowie X wieku. Stosowano je do pompowania wody, z czasem, również do mielenia ziarna. Dzięki pomysłowej konstrukcji budynków, we wnętrzu których je zainstalowano, mogły pracować niezależnie od kierunku wiatru. Wiatraki te rozpowszechniły się w krajach islamu, a w XII wieku dotarły do Chin.

do góry

Wiatraki w Europie

Pierwsze wiatraki europejskie pojawiły się we Francji na początku XII wieku, a od wieku XIII upowszechniły się w Europie . Wczesny wiatrak tego typu był budką, którą obracano wokół centralnie usytuowanego słupa (wiatark palowy), by ustawić skrzydła na wiatr. Występują również koźlaki z poziomo umieszczoną osią śmigła posiadające możliwość obrotu całej konstrukcji wiatraka.

W końcu XIV wieku pojawił się wiatrak wieżyczkowy (holenderski) z obracalną tylko górną częcią, na której zawieszone były skrzydła.

Wiatraki na Mykonos (Grecja)

W niekórych krajach śródziemnomorskich (np. w Grecji) skrzydła wiatraka wyposażano w płócienne żagle, które refowano lub rozwijano. Wiatraków w Europie używano początkowo niemal wyłacznie do napędu młynów zbożowych.

W Holandii zaczęto z czasem stosować wiatraki do pompowania wody (od 1344 roku).Z czasem używano wiatraków do napędu tartaków i wytłaczarni oleju. W XVIII wieku w Anglii wyposażono wiatraki w urządzenia automatycznie nastawiające optymalnie skrzydła w stosunku do kierunku wiatru, oraz samoczynnie regulujące powierzchnie skrzydeł w zależności od siły wiatru.

do góry

Wiatraki na ziemiach polskich

Pierwsza wzmianka o pojawieniu się wiatraków, czyli młynów wietrznych na ziemiach polskich pochodzi z II połowy XIII wieku. Jest ona zawarta w zezwoleniu na budowe młynów poruszanych powietrzem, pochodzącym z 1271 r., a wydanym klasztorowi w Białym Buku przez księcia Wiesława z Rugii.

Zapis z 1289 r. ksiiążt pomorskich na rzecz Cystersek w Szczecinie wyraźnie informuje o istniejącym wiatraku. Kolejne wzmianki informują o wiatrakach w Kobylinie - 1303 r. i Wschowie - 1325 r. W XIV i XV stuleciu budowle te były już powszechnie znane na ziemiach północnej i ś rodkowej Polski.

Na południu kraju pojawiły się o wiele pźniej bo w XVII w. (chociaż w okolicach Głogowa i Raciborza było to w II połowie XIV w.). W następnym stuleciu młyny były na dobre zadomowione w krajobrazie wsi polskiej, zwłaszcza w okolicach Poznania, na pónocnym śląsku, Kujawach, Mazurach i Ziemi Lubuskiej.

Wiatraki w okolicy Bojanowa (fotografia archiwalna)

Jak wynika ze stosunkowo dokładnych rejestrów w Polsce w XVIII w było ok. 20 tysięcy wiatraków. Często występowały one w dużych grupach - przykładowo na obrzeżach Leszna odnotowano istnienie aż 92 obiektów.

W czasie tym młyny wietrzne konkurowały z wodnymi, lecz w XIX wieku na skutek regulacji rzek, nieumiejętnej melioracji w całej Polsce ilość wiatraków znacznie się zwiększyła. Również zniesienia w państwie pruskim przymusu mlewa (1808 r.) przyczyniło się do zwiększenia ilości wiatraków. Trwało to do początku XX wieku, kiedy konkurencyjność maszyn parowych zaczęa wypierać napęd siły wiatru.

Wiatrak w Osiecznej

II wojna światowa miała także niemały wpływ na zniszczenie i zmniejszenie ilości młynów na terenie kraju. Potem gospodarka socjalistyczna, władze samorządowe, ogólne tendencje gospodarcze, doprowadziły do zamknięcia wielu z nich. Wszystkie na szczęcie się nie poddały.

do góry